روستای اندبیل بر حسب سلسله مراتب اداری- سیاسی در دهستان خانندبیل شرقی بخش مرکزی شهرستان خلخال قرار دارد.از لحاظ مشخصات جغرافیایی در 37 درجه و 38 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 33 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.
این روستا از شمال غربی به علی آباد و از مشرق به ارتفاعات خانقاه و باغرو،از جنوب شرقی به خانقاه سادات و از غرب و جنوب غربی به شهر خلخال (هیروآباد) محدود است. این روستا در شمال شرقی شهر خلخال و چسبیده به محدوده قانونی شهر خلخال قرار دارد و در واقع بیشتر زمین های زراعی اندبیل علی الخصوص زمین های حاصلخیز آبی امروز تبدیل به مناطق مسکونی و جزو محدوده شهرشده است.اندبیل از نظر وضع طبیعی کوهستانی بوده و ارتفاع آن به طور میانگین در حدود 1855متر از سطح دریا های آزاد است.ازمعروف ترین کوه های آن" نَهره بَند " " اولی داغی " که در دامنۀ کوه عجم واقع شده است. با این حساب خود روستا یک روستای کوهپایه ای است با بافت مسکونی متراکم. این روستا در شیبی ملایم استقرار یافته وکو چه های پیچ در پیچ دارد که رودخانه از وسط آن می گذرد. معابر روستا با درختان فروان به شکل کوچه باغ هایی درآمده اند که طراوت و زیبایی کم نظیری را به نمایش می گذارد.
روستای اندبیل به دلیل استقرار در ناحیه کوهستانی و همجواری با جنگل، از مناظر و جلوه های منحصر به فرد طبیعی برخوردار است. چشم انداز بیشه ها و ارتفاعات بخصوص در بهار و تابستان وپاییز طراوت و زیبایی شور انگیزی دارد که هر بیننده ای را مجذوب ومسحور می کند.
جنگل های بلوط وممرز و بوته های تمشک به صورت متراکم در شمال روستا گسترش شده اند که یکی از جلوه های بسیار زیبای طبیعی روستا به شمار می روند. چشم انداز این جنگل ها به خصوص در بهار وتابستان و پاییز با رنگ های مختلف زیبایی سحر انگیزی دارند که هر دوستار طبیعت را به سوی خود جذب می کند.
چشمۀ میرعادل که از ارتفاعات "نهره بند" سرچشمه می گیرد از پتانسیل حیات بخشی برخوردار است و اردوگاه تفریحی و سیاحتی اندبیل نیز در حوالی آن ایجاد شده است. این چشمه، حواشی واردوگاه آن از جمله مکان های دیدنی نه تنها این روستا بلکه یکی از بهترین مناطق دیدنی استان اردبیل به شمار می رود. این منطقه در پنج کیلومتری روستای اندبیل و در قسمت شمال آن، حد فاصل کوه های تالش و خلخال واقع است که به علت وجود بارش های ممتد به صورت جنگل درآمده است که به صورت درختچه های کوتاه قد و متنوع زیبایی خاصی به منطقه بخشیده است.در قسمت جنوب شرقی آن قلعۀ باستانی واقع شده که متاسفانه هنوز بازسازی و مرمت نشده است و مطالبی که از قلعه و تاریخچۀ آن تعریف می کنند شبیه افسانه هاست ولی تازگی ها آثاری که از آن پیدا شده طبق اعلام نظر اداره میراث فرهنگی خلخال، به دورۀ سلجوقیان بر می گردد. در قسمت جنوبی آن که در واقع ورودی اردوگاه است چشمۀ بزرگی است به نام میرعادل " بیله دیر"و به همین خاطر کل آن منطقه به این نام معروف است. آب این چشمه به تنهایی همۀ مزارع روستا و حتی قسمتی از شهر خلخال را نیز مشروب می کند. با توجه به بافت جغرافیایی وطبیعت خدادادی این منطقه در استان اردبیل از شهرت خاصی برخوردار است.
این منطقه نه تنها در فصول بهار وتابستان پذیرای گردشگرانی از نقاط مختلف ایران می باشد بلکه پاییز آن نیز بسیار دیدنی است و از همه مهمتر سال های 86 و87 فستیوال زمستانی با شرکت ورزشکاران و هنرمندانی از شهر های مختلف ایران در این منطقه برگزار گردید. بااین اوصاف متاسفانه جز ایجاد یک سری امکانات خیلی ناچیز و پراکنده هیچ اقدام اساسی هنوز صورت نگرفته است. امیدواریم طرح های اساسی و زیربنایی در این منطقۀ باصفا ایجاد شده و از طرفی قلعۀ باستانی آن جز آثار ملی ثبت شود و پس از آن می توان امیدوار بود که این منطقه به یکی از قطب های گردشگری ایران تبدیل شود.
روستای اندبیل دارای تابستان معتدل و زمستان سرد است. در تمام فصول سال بارندگی وجود دارد ولی شدت آن در بهار و اواخر پاییز است. میزان بارندگی سالیانه منطقه به طور متوسط حدود 300میلی متر محاسبه شده است که حداکثر در اردیبهشت ماه و حداقل آن به مرداد مربوط می شود.
از بادهای معروف آن، باد گرمیچ است که با جریان هوایی مدیترانه ارتباط داشته و جهت آن غربی- شرقی است.از دیگر جریانات منطقه جریان هوایی شمالی است که از مرکز فشار سنگینی " سرد و خشک " سیبری خصوصا در زمستان در جهت شمال شرقی- جنوب غربی به منطقه وارد شده که با وزش آن دما به سرعت کاهش می یابد این باد از آبان ماه شروع و تا اوایل بهار ادامه دارد.
کل اراضی روستای اندبیل حدود 2200 هکتار بوده که از این میزان 140 هکتار را اراضی آبی، 300 هکتار آن را اراضی دیم و 1760 هکتار آن را اراضی مرتعی تشکیل می دهد.
این روستا به دلیل داشتن چشمه های فراوان از روستاهای پر آب منطقه به حساب می آید که مهمترین آن:
بیله دیر بولاغی، چشمه ای ، دیرین گه ای بولاغی، احد بولاغی، همدم بولاغی، علی بولاغی،کور بولاغی و....
براساس نتایج سرشماری سال 1375 جمعیت روستا 1515 نفر در قالب 280 خانوار بوده است و این آمار در سرشماری سال 1385 تفاوت محسوسی نداشته است.
درآمد مردم بیشتر از طریق فعالیت های زراعی و دامداری و تعداد قابل توجهی مردان روستا به صورت فصلی برای ماهی گیری (پره) و مشاغل دیگر به استان های گیلان و مازندران مهاجرت می کنند و تعدادی نیز به صورت کارمندی وتعدادی در بخش صنعت که حدود شش درصد کل شاغلین و آن هم عمدتا در بخش صنایع دستی اعم از گلیم بافی،جاجیم بافی و قالی و قالیچه بافی و... می پردازند. تولید این محصولات در پاییز و زمستان رونق فراوانی دارد. باغداری نیز به دلیل وجود شرایط آب و هوایی مساعد در روستا رواج داشته و میوه هایی مانند سیب، گلابی، گیلاس، آلبالو، زردآلو و... در زمره ی محصولات سردرختی آن به شمار می آیند.
روستای اندبیل یک روستای تاریخی است هر چند که سابقه ی تاریخی آن در جایی قید نشده و در کتابی مکتوب نیست ولی طبق اظهارات افراد مسن ومطلع ، قدمت آن خیلی بیشتر بوده واز نظر وسعت نیز بزرگتر از امروزی بوده است و اخیرا آثاری که از قلعه ی کافو (قالا کافا) پیدا شده قدمت آن به دوره ی سلجوقیان و قبل از آن می رسد واز طرفی اسامی مناطق مختلف در این محل نیز گویای تاریخی بودن و یادآور حوادث تاریخی این روستا است مثل: کوه نهره بند، قراول داغی، آهکلر(آهنگران)، آتشکده، ساران،گورار بورجی و ...
ازنظر مذهبی این روستا در منطقه شهرت خاصی دارد که یک دلیل آن می تواند به خاطر روحانیون بزرگواری باشد که نسل اندر نسل در این روستا به تبلیغ دینی پرداخته اند. افرادی همچون: مرحوم حاج شیخ صالح وبرادر آن حاج شیخ مهدی عابدی که هر دو بزرگوار مجتهد بوده اند و بعد از آن مرحوم حاج شیخ علی اکبر عابدی که بیش از 70 سال در این روستا به منبر رفته و فرزند آن مرحوم، شیخ باقر عابدی جای پدر را خالی نگذاشته است.
مسجد جامع اندبیل چندین بار تجدید بنا شده و تاریخ دقیق تاسیس آن را کسی نمی داند و همچنین عباسیه که در اصل مسج عیوض بوده که بنا به دلایلی به عباسیه شهرت یافته است و حسینیه ی سید اشرف و حسینیه ای در قالا که هر دو دایر بوده و مجالسی در آن ها برگزار می شود و اما حسینیه سید قاسم، حسینیه ندیر محمد، حسینیه ای در قالا،حسینیه ای در شمال مسجد جامع فعلی و دوتا حسینیه دیگر نیز وجود داشته که امروزه آثاری از آن ها باقی نمانده است.
بالا تر از روستا در مسیر جاده ی اندبیل به کالار تک درخت بیدی بوده در یک محلی بی آب که (تک آغاجی) می گفتند. زنان، دختران و بچه های خردسال پنج شنبه ها در آنجا شمع روشن می کردند و گاهی آش نذری می پختند و جهت برآورده شدن حاجاتشان تکه پارچه ای نیز به شاخه های درخت می بستند که امروزه به کلی از بین رفته است.
از نظر آموزشی قابل توضیح این که تا سال 1331 در اندبیل آموزش به صورت مکتب خانه ای بوده است و افرادی هم چون ملّا موسی الرضا که اهل خانقاه بفراجرد بوده و ملّا عمی و... در مکتب خانه تدریس می کردند. در سال 1331 از دانش آموزان حاضر در مکتب خانه امتحان به عمل آورده وپس از تعیین سطح تعدادی را برای کلاس اول و تعدادی را برای دوم و سوم ثبت نام می کنند و در واقع از سال تحصیلی 32-31 آموزش رسمی در اندبیل شروع شد. به لحاظ این که هنوز مدرسه تاسیس نشده بود چند سالی را در منازل مختلف به صورت استیجاری اسکان یافته تا این که مدرسه ای را در محل فعلی مدرسه ی راهنمایی شهید اشرفی اصفهانی می سازند که به نام مدرسه ی شیخ مهدی عابدی بوده و در آنجا به تحصیل ادامه می دهند. از اولین معلمان آن زمان می توان به آقای موذنی، سید نجم الدین قایمی، خوشنویس و حاج رمضان باقر زاده یاد کرد و از فارق التحصیلات آن دوره می توان حاج خیرالله فتاحی لیسانس زمین شناسی، حمزه همایونی لیسانس ادبیات فارسی، منصور نصیری لیسانس آموزش ابتدایی و... را نام برد.
در حال حاضر اندبیل دارای چهار مدرسه ی ابتدایی و راهنمایی به تفکیک دخترانه و پسرانه است. تا دو دهه ی بعد از انقلاب تعداد دانش آموزان دبیرستانی و قبولین دانشگاهی حتی در رشته های مادر و تحصیلات تکمیلی نسبت به جمعیتش از شهر خلخال (هرو آباد) بیشتر بوده که حاصل آن وجود پزشکان و مهندسان و کارمندان عالی رتبه است که در سرتاسر میهن عزیزمان مشغول خدمت هستند ولی متاسفانه از دهه ی سوم انقلاب افت شدیدی در تحصیل و ادامه ی تحصیل فرزندان این روستا ایجاد شده که حاصل آن خیل عظیمی از جوانان که بیکار در کو چه ها پرسه می زنند و یا در کافه ها خودشان را سرگرم می کنند.
مشاهیرروستای اندبیل
1- آخوند ملّا ولی محمد اندبیلی
فرزند میرزا زین العابدین در روستای اندبیل متولد و در قرن 13 می زیسته است.او پس از فرا گرفتن تحصیلات اولیه در خلخال به نجف اشرف رفته و متجاوز از سی سال از محضر علما و بزرگان آن شهر مقدس استفاده کرده و سپس به زادگاه خود مراجعت و به اجرای احکام شرع و تبلیغ دین می پردازد. مراتب قدس و زهد ایشان ضرب المثل و زبان زد خاص و عام بوده است.
2- شیخ صالح عابدی اندبیلی
آیت الله حاج شیخ صالح فرزند ارشد میرزا حسینعلی و برادر زاده ی آخوند ملّا ولی محمد در روستای اندبیل متولد شد. وی پس از فرا گرفتن تحصیلات اولیه نزد پدر خود و علمای دیگر خلخال جهت ادامه ی تحصیل به نجف اشرف رفته و بعد از رسیدن به بالا ترین مرتبه ی علمی به خلخال مراجعت می کند. او خطیبی بود توانا و عالمی مقتدر که در زمان خود به قضاوت و اجرای حدود معروف بود. وی در محرم الحرام 1327 هجری قمری در اندبیل وفات یافت. سروده های پراکنده ای از آن مرحوم در رثای ائمه ی اطهار (ع) به یادگار مانده است برای نمونه:
امشب عزا است واویلا حسین تنها است واویلا
سرهای سروران همه در نیزه ها است واویلا
…
صالح از این ماتم مدام در الوداع است واویلا
3- شیخ مهدی عابدی اندبیلی
آیت الله شیخ مهدی عابدی فرزند میرزا حسینعلی در اندبیل متولد شده و پس از فرا گرفتن تحصیلات اولیه مدتی از محضر علمای خلخال استفاده کرده وبعد جهت ادامه ی تحصیل به اردبیل می رود و بعد 11مدت سال در زنجان، ضمن تدریس تحصیل هم داشته است و سپس به نجف اشرف رفته ادامه ی تحصیل می دهد و بعد به خلخال مراجعت کرده و مدت 27 سال در خلخال با کمال صداقت و دیانت مشغول به نشر احکام و حل وفصل خصومات شده و در عین حال در شدت قناعت و فقر زندگی می نماید و در نهایت در سوم صفر سال 1355 قمری دار فانی را وداع می گوید.
4- شیخ علی اکبر عابدی
حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی اکبر عابدی اندبیلی فرزند شیخ مهدی در سال 1336 هجری قمری در اندبیل متولد شد و تحصیلات مقدماتی را در خلخال شروع ودر سال 1315 شمسی برای ادامه ی تحصیل به قم رفتند و بعد از پنج سال برای ادامه ی تحصیل به تهران رفته و چون آنجا را مناسب ندیده مجددا به قم عزیمت کردند و شش سال دیگر نیز در آنجا به تحصیلاتشان ادامه دادند و در سال 1328 شمسی به خلخال مراجعت و یک سال بعد به تبریز رفته و دو سال در این شهر به تدریس و ارشاد مردم می پردازد و بعد از دو سال به خلخال مراجعت می کنند و تا آخر عمر در خلخال علی الخصوص در زادگاهش روستای اندبیل به ترویج مسائل دینی پرداخت. این عالم ربانی عمر پر برکت خود را در خدمت به اسلام و مسلمین و هدایت وتربیت مومنین و نشر علوم دینی صرف نمود و در محرم 1420 قمری مصادف با 31 فروردین 1378 در روستای اندبیل دار فانی را ودا گفت و در همانجا نیز دفن گردید.
5- دکتر میر زین العابدین کاظمی اندبیلی
فرزند سید حسین در سال 1290 شمسی در روستای اندبیل دیده به جهان گشود. وی تحصیلات ابتدایی خود را از شش سالگی در تنها مکتب خانه ی قدیمی اندبیل شروع کرد وسپس برای ادامه ی تحصیل به اردبیل و سپس به زنجان رفته و سرانجام در 15 سالگی عازم تهران شد. در سال 1317 موفق به اخذ لیسانس حقوق شده و سپس به دریافت فوق لیسانس فلسفه از دانشگاه تهران نایل می گردد و بعد نیز در علم
متا فیزیک جدید درجه ی دکتری می گیرد. او در دانشگاه افسری و در صف افسران احتیاط خدمت نموده و در سال 1346 باز نشسته می شود و بالاخره در سال 1365 در تهران دار فانی را ودا می گوید.
دکتر کاظمی حدود 15 جلد کتاب تالیف و حدود 20 جلد کتاب ترجمه کرده است برای نمونه:
- اخلاق از نظر فارابی
- اشتباه قضات یا بی رحمی قانون
- حیات ملل یا زندگی ایده آلی
- رد بر فلاسفه با فلسفه ی قرآن
- فلسفه ی پیدایش تمدن
- محاکمه ی جنایتکاران اتمی
- و....
6- کربلایی یوسفعلی جعفرزاده
فرزند حاجی الله ویرن تا پنجاه سال پیش در قید حیات بود، وی فردی بوده عابد، زاهد و کسی که خدمت به خلق خدا را بر خود واجب می دانسته و به همین خاطر در خانه اش به روی همه باز بوده. یوسفعلی شغلش کشاورزی بود و اوقات بیکاری را بدون وقفه با مطالعه و نوشتن و سرودن شعر می گذراند از طرفی در نوشتن خط نستعلیق و شکسته نستعلیق ید طولایی داشته که حاصل آن دست نویس بیش از 20جلد کتاب که به صورت گردآوری و تدوین و بعضی ها تالیف و چند جلد نیز به صورت رونویسی مانند: دیوان حافظ، انشای مرحوم میرزا مهدی خان، درّ نادری، سراج القلوب و... و نوشتن یک دوره قرآن کامل به صورت جزء به جزء با برادرش کربلایی میلا قلی با خط نسخ و نوشتن تفسیر بخشی از قرآن و...
کربلایی یوسفعلی ذوق شاعری داشته و بیشتر در مدح ائمه ی اطهار (ع) اشعاری سروده اند که امروزه بیشتر آن اشعار به صورت نوحه خوانده می شود. وی کلیه ی اشعار خود را در زمان حیات خود به صورت یک دیوان با دست خط خود نوشته بودند که متاسفانه بعد فوت آن مرحوم به یکباره گم شد. با این وجود ابیاتی از سروده های ایشان را برای نمونه ذکر می کنیم و تهیه ی مجموعه ی کامل آن را به فرصت های مناسب می گذاریم:
- باجی زینب چوخ آغلاما پوزولور پرگاریم صبا بو اهل کین شهید ایدر یار و هواداریم صبا .....
- آغلار غموندن بحر و بر، ارض و سما، شمس قمر مذنب اولوبدور نوحه گر مهر و وفادان یا حسن.....
-آغلار حشره تک امتیم منیم بو مکانی من منزل ایلرم
هر بلا گله اتمیشم قبول نینوانی من منزل ایلرم .......
- خواب نازی دن بیر اویان گلان گوزلریوی آچ بیر زمان باجی
زهر دوغریوبدور جگرلریم دور علاج قیل الامان باجی ........
سوسوز دان گور لبلریم یاندی تشنه دور علی اصغریم سوسوز
غنچه تک سولوب گولریم منیم غش ایدر او مه پیکریم سوسوز
7- کربلایی یونس اسکندری
حدود 60 سال پیش در قید حیات بودند وی فردی بوده مطلقا بی سواد و آسیابی داشته و از طریق آن امرار معاش می کرد. یونس در حین کار هم نوا با صدای دلنشین آبی که وارد آسیاب می شد تار می زد و آوازی می خواند و بعد از مدت ها یعنی حدود 70 سالگی بعد از خوابی که می بیند تحولی در او به وجود می آید و بعد از آن تار خود را شکسته و یک راست به سوی مسجد می رود و در عزا داری امام حسین (ع) فی البداهه شروع به سرودن اشعاری در رثای امام حسین (ع) و یاران با وفای آن حضرت به صورت نوحه که همه ی اهالی حاضر در مسجد مات و مبهوت می مانند و از آن به بعد کلا مسیر زندگی یونس عوض می شود و تا آخر عمر خود را خادم ائمه ی اطهار(ع) و سرودن اشعاری در رثای ائمه را بر خود واجب و لازم می داند که ابیاتی چند برای نمونه می آوریم:
- یاخچی اولدون کربلاده قان غلتان ای حبیب باب رحمتده اولوبسان ایندی دربان ای حبیب....
- گور تازه نوجوانلار هم ساق وهم سولومدا عباس تک دلاور دورموش منیم دالیم دا
چک لشگرون کنار خواهرلریم یانیمدا گوی صانع خلیلی گتسون مینایه ای حرّ......
- بون دان سورا جهان دا ظعفر منه نه لازم اولسون تمام اجنّه لشگر منه نه لازم..........
8- سرهنگ یوسف عابدی اندبیلی
فرزند کوچک مرحوم آیت الله شیخ مهدی عابدی اندبیلی، وی تا کلاس نهم در خلخال درس خوانده و به علت به حد نصاب نرسیدن تعداد دانش آموزان برای ادامه ی تحصیل عازم انزلی می شود و کلاس یازدهم را در آن جا تمام کرده و برای ادامه ی تحصیل عازم تهران می شود. وی در تهران وارد نیروی هوایی شده و در سال 1344 موفق به اخذ لیسانس می شود. در آن زمان برای گذراندن دوره ی تخصصی علوم هوا- فضا در انگلستان فراخوان عمومی می کنند و نود نفر در این فراخوان در دانشگاه تهران امتحان می دهند که تنها نه نفر قبول می شوند که یکی از آن ها یوسف عابدی بوده است و آن نه نفر را به سفارت انگلستان معرفی می کنند که مجددا از آن ها امتحان به عمل می آید که فقط دو نفر قبول می شوند که باز یکی از آن ها یوسف عابدی بوده و آخر سر تنها ایشان به انگلستان اعزام می شود. وی دوره ی تخصصی را در سه سال تمام کرده و به ایران باز می گردد.
سرهنگ عابدی در رشته ی خلبانی تدریس داشته ودر سال 1360 نیز باز نشسته می شود و به علت نیاز تا سال 1371 با نیروی هوایی همکاری داشته و به عنوان فرمانده آموزش ها نیروی هوایی بوده است و در زمان جنگ نیز جانشین فرمانده نیروی هوایی بود.
سرهنگ عابدی اولین بار در ایران دانشکده ی هوا و فضا را در مهرآباد جنوبی تاسیس می کند. وی تدریس درس آیرو دینامیک را در دانشگاه های شریف،امیر کبیر،پلی تکنیک و علم وصنعت بر عهده داشته و هم اکنون در استرالیا به سر می برد.
در آخر لازم می دانم که اعتراف کنم با توجه به فرصت کمی که برای تهیه ی این مقاله داشتم و از طرفی محدودیت حجم مقاله موجب شد که آنچنان که باید و شاید نتوانستم اطلاعات ارزنده ای جمع آوری کرده و حق مطلب را ادا نمایم. مخصوصا در خصوص شخصیت های بزرگ و بزرگوارانی که در سرنوشت روستا و منطقه تاثیر گذار بودند،متاسفانه فقط به معرفی اجمالی بسنده گردید و از طرفی شخصیت های دیگری نیز بودند که به علت محدود بودن تعداد صفحات نتوانستیم عنوان کنیم باشد که انشاءالله در فرصت مناسب مطالب جامع تری تهیه و ارائه نمایم.
( رضا ملک جاری )
